5 vragen over natuureducatie

1. Klopt het dat kinderen steeds minder in de natuur komen en minder buitenspelen?

“Ja, dat klopt. En dat is een zorgwekkende ontwikkeling. De natuur zit vol spannende onverwachte dingen, waardoor kinderen hun grenzen leren verleggen en angsten overwinnen. Uit onderzoek van hoogleraar Agnes van den Berg (van den Berg, A.E., 2007; van den Berg, A.E., 2009) blijkt dat natuur een positieve invloed heeft op de gezondheid en de ontwikkeling van zintuigen, motoriek, sociale vaardigheden, zelfwaardering en creativiteit. Daarnaast draagt buiten spelen op een natuurlijke manier bij om op normaal gewicht te blijven. Desondanks is het een bekend gegeven dat veel kinderen steeds minder vaak buiten komen in de natuur. Dit komt, onder andere, door de verstedelijking: meer dan 50% van de inwoners van Nederland, dus ook kinderen, wonen nu in de stad. Maar ook de drukke agenda’s van jonge gezinnen waarbij de kinderen minder ‘vrije’ tijd hebben spelen mee, en door het feit dat op veel scholen weinig tijd en ruimte is voor natuuronderwijs.” 

2. Wat heeft 10 jaar Stichting NatuurWijs tot nu toe opgeleverd?

"Jaarlijks bereiken we een kleine 20.000 kinderen via onder andere scholen, buitenschoolse opvang en buurtcentra. Ondanks het feit dat er op veel scholen nog altijd weinig aandacht aan natuuronderwijs wordt besteed, zien wij de laatste jaren een groeiende belangstelling voor ons educatieve aanbod. De natuurdagen zijn ons stokpaardje. Hierbij gaan de kinderen een dag op pad met een van onze professionele NatuurWijzers. Plezier en beleving voor de leerling staan voorop. Daarnaast zien we ook steeds meer vraag naar onze NatuurWijs leerlijn, waarbij scholen met alle groepen drie keer per jaar naar buiten gaan met een NatuurWijzer. Het is onze ervaring dat als leerkrachten eenmaal de stap hebben genomen om de natuur in te gaan met hun klas, ze overtuigd raken van het belang hiervan voor hun leerlingen, en ze vooral méér willen. Een succesfactor is dat we de leerkrachten ontzorgen doordat onze programma’s allemaal maatwerk zijn. Zo kunnen leerkrachten precies aangeven welke natuurthema’s hij of zij wil laten behandelen zodat de leerdoelen worden behaald.

Ook onze online natuuropdrachten, die via de website van NatuurWijs gratis beschikbaar zijn, zijn erg populair. In het afgelopen jaar zijn deze opdrachten maar liefst 120.000 keer gedownload, een mooi succes! We hebben de opdrachten fors uitgebreid tijdens de twee ‘Corona’ jaren. Het doel hiervan was om leerkrachten, ouders en grootouders te ondersteunen bij het thuisonderwijs." 

3. Hoe belangrijk is contact met de natuur voor kinderen eigenlijk? 

“Kinderen hebben natuur nodig, en de natuur heeft kinderen nodig. Voor een gezonde en evenwichtige ontwikkeling van kinderen is het belangrijk om regelmatig buiten en in de natuur te zijn. Vanuit onze maatschappelijke positie vinden wij dat we daar een rol in hebben. Daarnaast is het voor toekomstige natuurbescherming belangrijk als kinderen al jong een band met de natuur ontwikkelen.”

4. Wat is het grootste verschil met natuuronderwijs vroeger, en nu?

“Vroeger, en dan heb ik het over ruim 20 jaar geleden, lag de nadruk bij natuuronderwijs vooral bij kennisoverdracht. De natuurexcursies heten toen zelfs ‘rondleidingen’. Het was veelal eenrichtingsverkeer, de kinderen moesten vooral luisteren. Maar we weten al langer dat het belangrijkste bij natuuronderwijs is om de nieuwsgierigheid van de kinderen te prikkelen en om ze de tijd en ruimte te geven om de natuur te ontdekken en te beleven op hun eigen manier. Verwondering is het kernwoord. Een onverwachtse ontmoeting met een ree, voor het eerst het getik van een specht horen of het proeven van kraailook of watermunt, kunnen bij een kind leiden tot een moment van verwondering die hem of haar lang bijblijft.” 

5. Hoe ziet de toekomst van natuuronderwijs eruit? 

“Eigenlijk moet de vraag zijn ‘Wat is de gewenste toekomst van natuuronderwijs in Nederland?’ Dat is dat natuuronderwijs een vaste plek krijgt in de curricula van scholen en dat er ook voldoende tijd voor wordt vrijgemaakt. Op dit moment is natuuronderwijs op veel scholen nog altijd een ondergeschoven kindje, waar er gemiddeld een half uur per week aan wordt besteed. En dat is gewoon onacceptabel. Kijk naar de wereld waarin kinderen nu opgroeien. Zij moeten leren omgaan met de gevolgen van klimaatverandering, met de stikstof problematiek, met een schrikbarende afname in biodiversiteit enz. En toch is in recent verschenen rapport van de onderwijsinspectie De staat van het onderwijs 2022 geen enkele vermelding gemaakt van de noodzaak voor inzet op onderwijs over natuur en milieu. Dit baart zorgen.

Gelukkig zien we steeds meer organisaties én individuen die zich inzetten om buitenonderwijs te stimuleren. De jaarlijkse Buitenlesdag van IVN is populair, en steeds meer scholen onderzoeken hoe ze taal, rekenen en andere vakken naast natuuronderwijs, buiten kunnen geven. En we zijn zelf ook volop bezig met een pilot in Lunteren waar we de leerkrachten begeleiden in het lesgeven van andere vakken buiten. Wij zijn ooit met 10 boswachters van Staatsbosbeheer begonnen, nu zijn er circa 100 NatuurWijzers die zich inzetten voor kinderen. Dit zijn allemaal hoopvolle ontwikkelingen!"