Afschot
‘Damhertenbeheer kan niet zonder geweer’ was de titel van de presentatie van Kees van Hulst, van de Koninklijke Nederlandse Jagers Vereniging. “Afschot is de basis van goed beheer. Bij een te grote populatie gaat hun gezondheid achteruit en is de schade aan de natuur te groot. Door de keuzes voor afschot die wij maken ontstaat een genetisch gezonde levenskrachtige populatie. De populatie-opbouw, de man-vrouw- en leeftijdsverhouding, blijft goed. Door niet met anticonceptie in te grijpen, blijven de dieren ook natuurlijk gedrag vertonen. Door afschot nemen de schade aan natuur en landbouw af en nemen de biodiversiteit en de verkeersveiligheid toe. Is het haalbaar? Jazeker, we doen het al jaren. En de kosten? Die zijn beperkt, vooral omdat we met goed opgeleide vrijwilligers werken.”
Anticonceptie
Tom Stout van de faculteit
Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht belichtte de mogelijkheden van anticonceptie door vaccinatie. “Door dieren jaarlijks te vaccineren met het GnRH-hormoon maken mannetjes geen zaadcellen meer aan en hebben vrouwtjes geen cyclus meer. Het GnRH-vaccin beïnvloedt namelijk de hypofyse. Wereldwijd wordt deze methode op verschillende plekken ingezet. Bijvoorbeeld in gebieden waar de overlast door olifanten of edelherten te groot is. Deze methode zorgt niet voor een snelle afname van een populatie, maar wel voor het in stand houden ervan. Bij vrouwtjes zie je bovendien dat hun lichaamsgewicht wat toeneemt en dat ze ouder worden. De gedragsveranderingen vallen mee. We zagen dat sommige vrouwtjes de mannetjes de schuld gaven en de bronst duurde wat langer. Het vaccin dien je toe met pijltjes die je van een afstand kunt schieten. Door een soort paint-ball erbij te doen, zie je ook wie er gevaccineerd zijn. De kosten hiervan zijn laag. De haalbaarheid is nog moeilijk aan te geven. Het is namelijk nodig om de dieren tot vijftig meter te benaderen om goed te kunnen schieten. Met damherten is hiermee nog geen ervaring opgedaan.”
Voorkomen van landbouwschade
Wat zijn de mogelijkheden in het voorkomen van landbouwschade. Daarop richtte Willem Remijnse, van
Bij12, zich met zijn presentatie. “Wij gaan uit van het voorkomen van zoveel mogelijk faunaschade door preventie. Als dat niet meer lukt, dan bestrijden. Als dat ook niet meer lukt, moet de overheid de schade gaan betalen. Wat zijn nu goede preventiemethoden? Er is geprobeerd met visuele signalen, zoals fel gekleurde linten, de dieren af te schrikken, maar daar trekken damherten zich niks van aan. Ook akoestische signalen werken niet, omdat damherten vooral ’s nachts naar de landbouwgebieden trekken. Dan wil en mag je niet veel herrie maken. Afscherming door rasters helpt wel. Het gaasraster is daarbij het meest effectief, duurzaam en veilig voor de herten, maar ook het duurst. Een andere mogelijkheid is om naar de teelt zelf te kijken. Als je weet waar damherten van houden, kan je er ook voor zorgen dat deze lekkernijen niet direct aan hun leefgebied worden verbouwd. Ook zou je zones in de natuurgebieden kunnen inrichten waar je juist gaat bijvoeren. Hierdoor hebben de damherten geen behoefte om naar de landbouw te trekken.”
Vangen en verplaatsen
Tanja de Boode van
Free Nature deed haar ervaringen met het vangen en verplaatsen van dieren uit de doeken. Ze vertelde bijvoorbeeld over haar samenwerking met Staatsbosbeheer om ruim 500 konikpaarden vanuit de Oostvaardersplassen naar een natuurgebied in Wit-Rusland te verplaatsen. “Ook hebben we ervaring met runderen en wisenten, maar nog niet met damherten. Bij het vangen van de dieren kijken wij naar familiestructuren, dat zorgt voor de minste stress. Door met afzettingen hun gebied steeds verder in te perken, krijg je ze uiteindelijk in de vrachtwagen. Het moeilijkste van deze methode is niet het vangen van de dieren maar het vinden van een geschikte plek. Ze moeten er zich thuis voelen en ze moeten hetzelfde voedsel als hier kunnen vinden. Nog belangrijker is, wat zijn de doelen van het ontvangende land met dit gebied? Worden ze daar bejaagd? Het mooist is natuurlijk als de dieren daar een boost aan het ecosysteem kunnen geven. En wat zijn de invoerregels? Goede contacten tussen de twee landen zijn noodzakelijk. Pas als alle seinen op groen staan, kunnen we dieren gaan vangen. Een kanttekening bij deze methode is natuurlijk dat je nogal wat op z’n kop gooit. Zowel voor de dieren die gaan verhuizen als voor de achterblijvers. Ook kan een klein deel uitvallen. Hoe wilder de dieren, hoe groter de paniek en hoe groter de kans dat ze zich bij het vangen doodrennen in de hekken. Wat voor een uitval vinden we acceptabel?”
Stress en verstoren
Een alternatief dat nog in de kinderschoenen staat is ‘stress en verstoren’. Martijn Weteringen van
Van Hall Larenstein/
WUR vertelde dat stress veroorzaken bij dieren tot een lagere voortplanting leidt. “De angst voor roofdieren als de wolf heeft meer effect op de voortplanting dan het daadwerkelijk aantal opgegeten dieren. Angst en stress kan je op verschillende manieren veroorzaken: met geluid, met recreatie, met predatoren. Opvallend hierbij is dat geluid van de mens meer angst blijkt aan te jagen dan van een wolf of een hond. De angst moet wel reëel zijn, want als de dieren ergens aan wennen is er geen angst meer. Beperkt afschot in combinatie met recreatie en bijvoorbeeld een geluidssysteem, kan voor zoveel stress zorgen dat de dieren zich minder voortplanten. Onduidelijk hierbij is nog hoe groot die geboortebeperking is. Een ander nadeel is dat als je stress bij damherten veroorzaakt, andere soorten daar ook last van hebben.”
Sterilisatie
Het laatste alternatief dat op het symposium aan bod kwam was het initiatief van de dierenartsen Peter Klaver en Michiel Hoynck van Papendrecht om de voortplanting van damherten in te dammen door sterilisatie/castratie. “Dit is nog nooit eerder gedaan bij een wilde populatie en een geschikte methode voor een kleine populatie. Juist de damherten op Haringvreter lenen zich hier goed voor deze methode, omdat dit een min of meer gesloten gebied is. Het castreren heeft alleen zin bij vrouwtjes, omdat één bok veel vrouwtjes kan bevruchten. Voor het castreren is het nodig om de dieren te verdoven. Het is niet duidelijk of dat op afstand (maximaal 50 meter) kan of dat ze daarvoor eerst gevangen moeten worden. Deze methode kan met een paar procent uitval gepaard gaan. De operatie zelf is voor ons vrij eenvoudig routinewerk en kost ongeveer tien minuten per hert. Het is wel vrij kostbaar, ongeveer 500-800 euro per dier. Als er teveel dieren zijn, is eerst afschot nodig. Maar om de populatie op het gewenste niveau te houden kan dit een goede methode zijn.”
