Kettingreactie
Als je aan één touwtje trekt, zie je dat de rest van de wereld er aan vast zit. Met dit citaat van John Muir is Aaldrik het volledig eens. “Een verandering in een ecosysteem leidt vaak tot een kettingreactie. Maar welke gevolgen het precies heeft, is lang niet altijd van te voren duidelijk. Het is mateloos fascinerend.”
Toppredator in zee
Neem zeesystemen. Simpel gezegd, wanneer bijvoorbeeld een toppredator als de haai verdwijnt, krijg je een enorme groei van kleinere roofvissen. Zij eten veel dierlijk plankton. Als dat minder aanwezig is, gaat het plantaardig plankton woekeren en krijg je een soort groene soep. Dit kan tot verstikking van het water leiden.
Zo eenduidig is het niet altijd. Aaldrik: “Ik ken een voorbeeld waar de haai verdween en het aantal roggen hierdoor toenam. Hun voedsel, tweekleppige schelpdieren, ging vervolgens in hoeveelheid snel achteruit. Het één leek een logisch gevolg van het ander. Later bleek dat ook vervuiling en visserij een grote rol speelden bij de afname van de tweekleppige schelpdieren. Daarom moeten we er altijd alert op zijn of het één wel echt het effect van het ander is, of dat er ook andere factoren meespelen.”
Wolf verandert rivier
Zo kan ook de komst van een toppredator onverwachte gevolgen hebben. Het bekendste voorbeeld hiervan is Yellowstone Park in de Verenigde Staten. Daar is de wolf na een afwezigheid van bijna zeventig jaar halverwege de jaren negentig teruggekeerd. In de tussentijd was het aantal wapiti’s – een soort edelherten - verveelvoudigd. Door het ontbreken van een natuurlijke vijand, konden zij onbelemmerd alle jonge boompjes opeten. Hier en daar leidde dat zelfs tot volledig kale rivieroevers. Na de terugkeer van de wolf, zag het gebied er binnen enkele jaren heel anders uit. Het aantal wapiti’s was van 15.000 tot 5.000 gedaald. Jonge bomen en struiken kregen weer een kans waardoor het veel groener werd en daarmee weer aantrekkelijk voor insecten en vogels.
Tot zover was het redelijk voorspelbaar. Wat velen verraste was dat ook de loop van de rivier door de terugkeer veranderde. Door de toegenomen vegetatie, trad er minder erosie op en bood de oever meer weerstand. Dit dwong de rivier in een bepaalde richting.
Onderzoek naar schijnaanwezigheid
Ook op de Veluwe zijn veel hoefdieren. De impact van herten en zwijnen op de jonge bos-aangroei is groot. Uit onderzoek in Mozambique is duidelijk geworden, dat ook schijnaanwezigheid van toppredatoren al effect op prooidieren kan hebben. Daar leidde het nabootsen van luipaardgeluiden tot een gedragsverandering van de antilopen. Op de Veluwe heeft Staatsbosbeheer-ecoloog Annelies van Ginkel vergelijkbaar onderzoek gedaan. Ze onderzocht of herten zich anders gaan gedragen als hier en daar wolven-urine en -ontlasting is neergelegd. Dat bleek niet of nauwelijks effect te hebben. Dat kan zijn omdat ze niet meer bang voor wolven waren, maar het kan er ook mee te maken hebben dat het teveel op hondenpoep en -plas lijkt. Daar zijn ze in onze natuur wel aan gewend.
Wat de wolf er zelf van vindt om op de Veluwe te leven, vertelt wolf Eva in podcast Groene Oren.
