Oorlogssporen in de natuur

Onderduikershol

In het Evertsbos bij Anloo laat Kees de resten van een onderduikershol zien. Dit was een half ingegraven hutje in het zand waarvan nu nog een kuil zichtbaar is. Er staan 13 grote zwerfkeien bij. “Die staan voor de 13 verzetsstrijders die hier zijn omgebracht.” Van hen hebben er 4 in dit hol gewoond. “In die tijd lag het midden in een jong en dicht bos, waardoor het vrijwel onzichtbaar was.” Het hol is in 1943 door Jacob Wiersema gegraven. In 1e instantie was het bedoeld voor 2 mensen, maar er volgden steeds uitbreidingen. Verschillende verzetsstrijders hebben hier maanden in ‘gewoond’ of kwamen hier bij elkaar om hun verzetsdaden te plannen.” Kijk hier naar een video over dit onderduikershol.

Eind september 1944 is de hut door de Nazi’s ontdekt. De toen aanwezige 8 verzetsmensen sloegen op de vlucht. 3 van hen zijn gepakt en later in Westerbork gefusilleerd. Na de ontdekking van het hol hebben de Nazi’s het met handgranaten opgeblazen en in brand gestoken. Vlak voor het einde van de oorlog zijn op deze plek nog 10 verzetsmensen geëxecuteerd. “Ik vind dit persoonlijk een heel indrukwekkende plek”, zegt Kees. “Het is moeilijk voor te stellen hoe mensen hierin hebben geleefd om anderen te kunnen helpen en hoe vreselijk het is hoe ze op deze plek zijn gestorven.”

Bomkrater

De volgende stop is bij een bomkrater in de Zeegserduinen. In WOII voerde Engeland duizenden bombardementsvluchten op Duitsland uit. Door onverwachte omstandigheden konden soms niet alle bommen worden afgeworpen op het beoogde doel. Omdat de terugvlucht sneller en veiliger was zonder zware bommen aan boord, werden ze afgeworpen boven open water of dunbevolkt gebied. Zoals ook hier in de Drentsche Aa. Kees: “Hier had je in een rechte lijn om de zoveel meter bomkraters waarvan er nog enkele niet dicht gegooid zijn.”

De boswachter staat aan de rand van een poel. “Deze bomkrater is enkele jaren geleden door Werkgroep Siepelveen handmatig opgeschoond. De krater blijkt na de oorlog te zijn gebruikt als stortplaats voor afval. De werkgroep vond van alles: van zware verroeste bomscherven, tot weckpotten, porselein, plastic en aardewerk. Nadat hij is uitgegraven is er water in blijven staan en nu is het een ideale paaiplek voor padden en kikkers.”

Verzetsgroep De Groot

Aan de rand van het Quintusbos bij Glimmen laat Kees de gedenkstenen zien van verzetsgroep De Groot. Deze groep hield zich bezig met vervalsingen, het onderhouden van contacten tussen verzetsstrijders en het verspreiden van distributiebonnen. Aan het einde van 1944 en het begin van 1945 zijn de leden van de verzetsgroep gearresteerd, ondervraagd en gemarteld. Eén van hen is Anda Kerkhoven. Zij is – net als 20 à 30 andere Nederlanders – op deze plek gefusilleerd. In eerste instantie is ze ook hier begraven, later zijn haar stoffelijke resten verplaatst. In 2003 is hier een gedenksteen geplaatst.

“Deze plek wordt goed onderhouden”, vertelt Kees. “Vrijwilligers zorgen ervoor dat het hier toegankelijk blijft en dat de vegetatie de gedenkplaats niet overwoekert. Eigenlijk hoeven wij hier niets te doen.” Het doet hem goed dat deze plek er zo mooi bij ligt. “Het is ongelofelijk welke risico’s deze verzetsmensen hebben genomen, die ze met hun leven moesten bekopen. Daar kunnen we niet vaak genoeg bij stil staan.”

Oranje boven op z'n kant

Iets verderop stopt Kees bij een grote omgevallen beuk. “Een magische plek”, vindt hij. Op de boom staat in duidelijke letters en cijfers ‘Oranje boven 1940’ gekerfd. “Ik vind het een prachtige vorm van verzet. Want ik kan me voorstellen dat velen die dit in de oorlogsjaren zagen hier moed uit putten.” Toen de beuk in 2023 omviel, heeft Kees zich er dan ook voor ingezet om hem te laten liggen. “Ik werd gebeld door de kleinzoon van degene die de inscriptie aanbracht. Samen hebben we besloten de boom te laten liggen. Zo zal hij langzaam in de natuur opgaan, zodat deze ingekerfde boodschap zo lang mogelijk zichtbaar blijft. Om de herinnering levend te houden.”

Meistaking 1943

De laatste stop is bij de gedenkplaats in Appèlbergen. Misschien wel het bekendste monument in de Drentsche Aa. Het monument aan de rand van een groot stuk veen staat ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Meistaking in 1943. De bezetters hebben toen 60 mensen omgebracht om de staking neer te slaan. De lichamen van 34 van hen waren op een onbekende plaats verstopt. Ooggetuigen wezen eind 1945 op een plek in Appèlbergen. Daar zijn toen 19 slachtoffers gevonden. “Hun lichamen en die van een onbekend aantal anderen zijn hier in het Grote Veen begraven”, vertelt Kees.

In de loop van decennia is met verschillende onderzoeksmethoden gezocht naar andere slachtoffers. Tot nu toe zonder resultaat. In 2003 zijn op initiatief van de werkgroep Appèlbergen in samenwerking met Staatsbosbeheer delen van het moeras drooggelegd. De lichamen werden niet gevonden. Maar de nabestaanden geven niet op. “Kort geleden is er nieuw onderzoek gestart. Met behulp van nieuwe opsporingstechnieken zijn er 3 mogelijke locaties in het veen geïdentificeerd. Vorige week is een eerste proefsleuf gegraven voor verder onderzoek. Helaas heeft dit geen nieuwe aanwijzingen opgeleverd.”

“Al dit soort plekken met herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog moeten we koesteren”, vindt Kees. “Daarom bieden we er als Staatsbosbeheer ook alle ruimte voor. In Appèlbergen is nog steeds ieder jaar op 3 mei een herdenking waar veel mensen op af komen. Ook ik of iemand anders uit ons mijn team, is hierbij altijd aanwezig. Heel belangrijk, zodat we niet vergeten wat hier is gebeurd.”