Monumenten
Forten, schansen, kazematten, sluizen en andere restanten van oude linies, herinneren ons aan tijden van oorlogvoeren en verdedigen. Vanaf 1960 werd het beheer van veel forten overgedragen van Defensie aan Staatsbosbeheer. Forten zijn spannende plekken die erom vragen ontdekt te worden. Het liefst laten we mensen vrij rondstruinen op het terrein en in de gebouwen. Sommige forten lenen zich daarvoor, andere niet. Het moet bijvoorbeeld veilig zijn om het terrein en de gebouwen te betreden. En soms huizen er bijzondere (broed)vogels en vleermuizen. Dan wordt het fort tijdelijk opengesteld om de natuur zo min mogelijk te verstoren. Lees hier meer de verschillende forten en het beheer ervan.
De Oude Hollandse Waterlinie is een grotendeels 17e-eeuwse linie. Hij loopt van Muiden tot Gorinchem en is gesticht om de troepen van Lodewijk XIV tegen te houden. Bij Bodegraven ligt de parel van de linie: Fort Wierickerschans. De Zuider Waterlinie is de langste linie van ons land en loopt van Sluis (Zeeuws-Vlaanderen) tot Nijmegen. Hij bestaat uit kleinere linies, zoals de Staats-Spaanse Linies, inundatiegebieden en complete vestingsteden zoals Breda, Willemstad en Den Bosch. Een aantal forten en werken van deze linies maken deel uit van natuurgebieden van Staatsbosbeheer. En we beheren ook restanten van de Atlantikwall. Deze ligt zich langs de kust en is aangelegd door de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog om een geallieerde aanval af te kunnen slaan.
Ze lijken lukraak verspreid in het Hollandse landschap, de forten en andere verdedingselementen. Maar de locaties zijn in vroeger tijden met uiterste precisie uitgekozen en onlosmakelijk verbonden met het omringende landschap. Met elkaar vertellen ze een oer-Hollands verhaal over verdediging met water als bondgenoot. Een verhaal dat vooral goed bewaard is gebleven in het linielandschap en in de natuur die zich daar twee eeuwen lang op vernuftige wijze aan heeft aangepast.
Bij de linies werd de vijand tegengehouden door grote stukken land onder water te laten lopen via een ingenieus inundatiesysteem van dijken, kaden en sluizen dat speciaal voor dit doel was ontworpen. Een klein laagje water tussen 40 en 60 centimeter – te ondiep voor schepen, te diep voor man en paard – zou voldoende zijn om de vijand tegen te houden. Op plaatsen waar inundatie niet mogelijk was, bouwde men forten. Deze militaire bolwerken beschermden het inundatiesysteem en dekten de hoger gelegen dijken en wegen.
Met militaire precisie werden er op de forten bomen en struiken aangeplant en onderhouden. Op de ene plek om het fort aan het zicht te onttrekken, op de andere om het de vijand moeilijk maken om te zien waar kanonnen stonden of waar troepen zich bevonden. Nu nog zie je op de forten dichte hagen van stekelige meidoorns die als natuurlijke rollen prikkeldraad hebben gediend. Of vakken met hakhout dat werd gesnoeid om de wallen met hout te versterken en als brandstof diende voor ovens en kachels. Toen de militaire activiteiten stopten, kon de natuur er decennialang lang haar gang kunnen gaan en dat heeft prachtige groene oases opgeleverd.
Ecologisch zijn de forten van grote waarde. Een bezoek aan een fort kan zich in het voorjaar vertalen in een verrassende ontmoeting met bloemrijke soorten als glanshaver, groot sleepkruid, gele morgenster, glad walstro en beemdkroon (bloemrijke soorten die de forten tijdens de bloeiperiode in prachtige kleuren hullen. Ook verschillende mossen en varens, die oorspronkelijk groeien op rotswanden in zuidelijk of oostelijk Europa of de historische grachtwanden van Amsterdam en Utrecht, zijn te vinden op de stenen wanden van de forten.
Groene forten is een uitgave van Stichting Liniebreed Ondernemen. De brochure laat de de groene, cultuurhistorische en de ondernemende kant zien van de forten van de twee grootste forteigenaren van Nederland: Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Ontdek de forten zelf en laat je inspireren.
Het Waterliniepad is in totaal 350 kilometer lang en voert je langs twee voormalige verdedigingslinies: de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Lees meer over deze route op de website van Wandelnet.
Wil je meer weten over forten en linies in Nederland? Kijk dan op de website van forten.nl voor informatie over toegankelijkheid en activiteiten.