4 vragen over steenmeel strooien op de Sallandse Heuvelrug

1. Waarom is de nood op de Sallandse Heuvelrug hoog?

Rick: “Het is de laatste plek in Nederland waar het korhoen voorkomt. We proberen de restpopulatie in stand te houden, maar dat lukt alleen als de leefomstandigheden verbeteren. Ook andere vogelsoorten hebben te veel last van verzuring in de bodem. Denk bijvoorbeeld aan de veld- en boomleeuwerik, geelgors, roodborsttapijt, nachtzwaluw en het kneutje.”

Arie: “De pH-waarde van de bodem is dramatisch laag: 2,8, terwijl 4,5 optimaal is. Daardoor zijn er veel minder insecten en dat raakt ook dieren hoger in de voedselketen omdat hun jongen geen eiwitrijk voedsel binnenkrijgen. Soorten die broedzorg geven kunnen dat enigszins opvangen; als ouders geen prooien dicht bij het nest vinden, zoeken ze die verderop. Korhoenkuikens lopen achter hun ouders aan, maar moeten zichzelf redden. Bij gebrek aan insecten sterven ze van de honger.”

2. Hoe helpt steenmeel daartegen?

Arie: “Het voegt essentiële mineralen toe en maakt de bodem minder zuur, waardoor er planten kunnen groeien die insecten aantrekken. Heide is bijzonder gevoelig voor verzuring. Op een aantal locaties was vanuit de PAS-maatregel in 2019 steenmeel gestrooid. Dankzij het programma voor versneld natuurherstel (zie link Rapport) konden we dit ook op andere, aansluitende locaties doen.”

Rick: “Steenmeel is een natuurlijk materiaal dat alleen wordt vergruisd, er wordt niks aan toegevoegd. Wij gebruiken de allerfijnste soort. Die is zo sterk verpulverd dat het bijna stof is. In het verleden hebben we kalk gestrooid om het zuur in de bodem te neutraliseren. Dat heeft snel effect, maar het lost ook snel op, binnen een paar maanden. Dat kan een shockeffect teweegbrengen. Steenmeel werkt veel langzamer, waardoor de bodem zich gaandeweg kan aanpassen.”

3. Zijn er al resultaten zichtbaar?

Rick: “Dit jaar gaan we weer monitoren. Eerder had geen zin, omdat steenmeel langzaam werkt. We hebben wel een nulmeting gedaan en dit jaar gaan we opnieuw bodemmonsters analyseren. We kijken dan ook of er een toename is in vegetatievariatie en de insectenpopulatie. Ik verwacht nu het grootste effect van de bodemanalyse, zichtbaar herstel zal langer duren.”

Arie: “In natuurbeheer is vier, vijf jaar eigenlijk niks. Eerst moet de bodem op orde zijn en dan kost het tijd voordat de zaadbronnen van vegetatie zich weer uitbreiden. Op plekken waar een jaar of tien geleden kalk is gestrooid zien we nu pas gele composieten toenemen. Natuurherstel vraagt geduld.”

4. Wat is nodig als vervolg?

Arie: “Wanneer heide ouder wordt, zakken de planten in elkaar. Dat verstikt de bodem, waardoor die nog verder verzuurt. Daarom moeten we zorgen dat er steeds jonge planten bij komen. De tussenfase van heide is meer geschikt voor insecten dan heel oude en heel jonge planten. We proberen steeds delen van het gebied optimaal te houden door elk jaar tussen de twintig en veertig hectare te verjongen via branden, maaien, chopperen of begrazing.”

Rick: “Het allerbelangrijkste is dat de stikstofdepositie afneemt, want dan kunnen we de verzuring structureel verminderen. In de tussentijd doen we wat we kunnen. Van de in totaal 1500 hectare heide op de Sallandse Heuvelrug is inmiddels 230 bestrooid met steenmeel. Als uit de monitoring blijkt dat dat een positief effect heeft, is er nog 1200 hectare te gaan. We moeten ook onderzoeken welke dosis per hectare het beste werkt. In het programma voor versneld natuurherstel was dat twintig ton steenmeel per hectare, vier keer zoveel als op de locaties met de PAS-maatregel. Over een paar jaar weten we meer over de effecten.”