Lang leve de vrijwilliger

De allereerste vrijwilligers

Zestig jaar geleden was er een vogelinventarisatiegroep actief in de Waayenberg bij Zundert. Dit zijn de eerste officieel bekende vrijwilligers, maar of dat de allereerste waren? Landelijk adviseur vrijwilligers Wim Bles denkt van niet: “In die tijd was de inventarisatie van ecologische waarden – oftewel het tellen van soorten – nog geen vast onderdeel van ons werk. Dus we weten het niet precies. Maar ik weet zeker dat er al veel eerder vrijwilligers voor de inventarisatie van paddenstoelen en het ringen van vogels in onze terreinen hebben rondgelopen.”

Vanaf 2000 is de inzet van vrijwilligers langzamerhand geprofessionaliseerd. Denk aan een landelijk vergoedingensysteem, maar ook verzekeringen, opleidingen en bedrijfskleding. De lokale boswachter is als ‘mentor’ het eerste aanspreekpunt voor de vrijwilligers. Er zijn zelfs mentoren met meer dan tweehonderd vrijwilligers onder hun hoede. Nu heeft Staatsbosbeheer zo’n negenduizend vrijwilligers door het hele land. Hoeveel tijd ze hierin steken varieert enorm: sommigen een paar uur per week, anderen één middag per jaar.

Bergen werk

Vrijwilligers verzetten bergen werk, waar vanuit de overheid geen financiering voor is. Ook zijn ze van betekenis in het contact tussen Staatsbosbeheer en de omgeving. Wat ze doen is heel divers. Vrijwilligers verzorgen rondleidingen, timmeren nestkastjes met kinderen, houden de heide vrij van bomen en monitoren alles wat leeft in onze gebieden – soms zelf een week lang in eenzaamheid vanuit een huisje op de Boschplaat (Terschelling). En dat is nog lang niet alles: er zijn bijvoorbeeld ook vrijwilligers die zaden verzamelen en er zijn vrijwilligers die vrijwilligers coördineren.

Wim verwacht dat het aantal klassieke vrijwilligers in verhouding wat gaat afnemen, denk aan de beheergroepen die op een vaste dag bij elkaar komen. “Deze vrijwilligers blijven wel belangrijk voor ons. Zonder hen zou je bezoekerscentra kunnen sluiten én zou het onderhoud grote achterstand oplopen of niet gedaan worden.”

Andere vormen vrijwilligerswerk

Maar de maatschappij verandert. “Er ontstaan bijvoorbeeld nieuwe samenwerkingsvormen, denk aan een mountainbikevereniging die in onze terreinen actief is en meehelpt bij het onderhoud van de paden. Of een stichting die een bos bij een dorp toegankelijker wil maken, bijvoorbeeld Parkbos Het Koepelbosch bij Jubbega. Deze nieuwe samenwerkingsvormen passen bij de ontwikkeling dat mensen willen meepraten en meebeslissen.”

Ook zijn er meer tijdelijke vrijwilligersgroepen, die vooral jongere mensen aanspreken. “Jonge mensen hebben niet elke week tijd om iets te doen, maar willen wel iets betekenen voor de maatschappij. Daar bewegen wij als Staatsbosbeheer in mee, denk aan de Natuurwerkdag en kortlopende projecten. Ook de opschoningsactie in de Biesbosch vind ik een mooi voorbeeld: na een oproep van een boswachter komen er tientallen mensen opdagen die drie aanhangers vol troep opruimen. Dat is hartstikke mooi.”

Is de betekenis van vrijwilligerswerk ook veranderd in de afgelopen jaren? “Zo’n twintig jaar geleden werd vrijwilligerswerk vooral gezien als zinvolle tijdsbesteding in de natuur. Inmiddels zijn we anders tegen de natuur aan gaan kijken, als een plek waar je ook voor je gezondheid naartoe gaat. Dat heeft ook de betekenis van vrijwilligerswerk een extra dimensie gegeven: vrijwilligerswerk als onderdeel van een sociaal netwerk én een gezonde leefstijl.”

Fanatieke gezellige groep

Vrijwilliger Peter van Markensteijn (75) is in 2014 aan de slag gegaan bij Staatsbosbeheer. “Er werden vrijwilligers gezocht voor het onderhoud van het nattelaarzenpad. Ik wilde er wat bij doen. En fysiek buitenwerk vind ik lekker – vooral in de natuur, dus dit paste me wel.” Inmiddels is hij meewerkend coördinator van de vrijwilligerswerkgroep Ruurlo, die bestaat uit 24 vrijwilligers.

“We zijn een heel fanatieke, gezellige groep. Als ik bijvoorbeeld zeg dat we niet gaan omdat het weer te slecht is, dan krijg ik commentaar! De diversiteit aan werk spreekt mensen erg aan. We zijn nu bijvoorbeeld bezig met het herstellen van zichtlijnen op de Baakse Beek; vanaf het langslopende wandelpad was de beek niet meer te zien. Door vegetatie weg te halen is er nu weer zicht op de beek en de weilanden. Maar we planten bijvoorbeeld ook percelen in en zetten nieuwe omheiningen. Boswachterij Ruurlo is 500 hectara groot, dus er is meer dan genoeg werk. Tussendoor drinken we nabij de werkplek koffie en daar is altijd iets lekkers bij. Dan beschouwen we de wereld en wordt er even niet over het werk gepraat.”

Enorme vrijheid

“Toen we begonnen, werden alle werkzaamheden op een blaadje gepresenteerd: ga dit doen, ga dat doen. Het werk was ons ook niet bekend, maar door de jaren heen doe je steeds meer vakkennis op. Nu hebben we een enorme vrijheid. Ik heb een jaarwerkboek, dat we twee keer per jaar bespreken met de beheerder. Hoe en wanneer we het werk doen, daarin krijgen we de vrije hand – uiteraard binnen de gestelde regels. Aan gereedschappen en ander materiaal geen gebrek, deze nemen we in een aanhanger mee naar de werklocatie.”

“Iets doen voor de natuur, dat is onze grote drijfveer. Het maakt mij persoonlijk niet uit of ik voor Staatsbosbeheer werk of voor een andere natuurorganisatie. Het gaat om bezig zijn in en met de natuur. Het mooie is dat je dingen ziet veranderen. We hebben bijvoorbeeld de laatste jaren veel bospercelen met jonge boompjes aangeplant, die we het jaar daarop met de zeis van bramen en andere niet-gewenste vegetatie hebben ontdaan. Als je dan twee jaar later terugkomt en je ziet die bomen er goed bij staan… Ja, het is mooi werk!”