Locatie
Engbertsdijksvenen, bij Vriezenveen, Twente.
Looptijd
2017-2024
Herstel hoogveen
Levend hoogveen is zeldzaam in Nederland en dus ook de plant- en diersoorten die daarbij horen. Engbertsdijksvenen, een Natura 200-gebied is één van de vier grote gebieden is ons land waar nog levend hoogveen voorkomt. Hoogveen heeft water nodig en daarom zijn vasthouden van regenwater en verhogen van de waterstand belangrijke voorwaarden voor het duurzaam behoud van het hoogveen en het cultuurhistorisch landschap. Om deze doelstellingen te realiseren moet de waterhuishouding in het gebied verbeterd worden. Hiervoor nemen we de volgende maatregelen:
- verwijderen van zaailingen en jonge bomen;
- dempen van sloten en greppels;
- aanleggen en herstellen van kades en dammen;
- plaggen en maaien van kleine delen van de droge heide, waardoor (te) voedselrijke begroeiing verwijderd wordt, unieke flora meer kans krijgt en een grotere variatie ontstaat van soorten die hier thuishoren.
- Bekijk de werkzaamheden op de kaart (pdf)
Leem in Friesche Koelen
Na overvloedige regenval is in het voorjaar in het Twentse natuurgebied de Engbertsdijksvenen leem terecht gekomen in de Friesche Koelen. Dat is een waterplas die vlakbij een in 2018 aangelegd leemdepot ligt. Na vragen vanuit de omgeving is Staatsbosbeheer op zoek gegaan naar antwoord hoe dit heeft kunnen gebeuren. Hier geven we uitleg over de stand van zaken.
Update 7 juni 2024: Onderzoeksrapport leemopslag Engbertsdijksvenen; Staatsbosbeheer gaat met betrokken partijen in gesprek over leerpunten
Bij de voorbereiding en uitvoering van natuurherstel in de Engbertsdijksvenen in Twente is tot vorig jaar een aantal zaken niet goed gegaan met betrekking tot het daar gelegen leemdepot. Dat bevestigt onafhankelijk onderzoek van adviesbureau TwynstraGudde in opdracht van Staatsbosbeheer. Staatsbosbeheer herkent de conclusies en de aanbevelingen uit het rapport en gaat met de betrokken partijen in gesprek om de leerpunten toe te passen. Eerder onderzoek toonde al aan dat er geen onomkeerbare milieuschade is ontstaan.
In mei 2023 kwam na overvloedige regenval een deel van een tijdelijke leemopslag in de Engbertsdijksvenen in een ernaast gelegen waterplas terecht. Staatsbosbeheer nam toen snel maatregelen om erger te voorkomen. Al snel bleek ook dat er meer leem was opgeslagen dan volgens de omgevingsvergunning mocht en dat leem buiten het toegestane gebied was opgeslagen. Na overleg met de provincie Overijssel schakelde Staatsbosbeheer TwynstraGudde in om precies te achterhalen wat er gebeurd is en welke lessen er uit te trekken zijn voor de toekomst.
Bekijk het Onderzoeksrapport leemopslag Engbertsdijksvenen
Update 25 mei 2023: meer leem in leemdepot dan toegestaan
Tijdens ons onderzoek kwam aan het licht dat er veel méér leem ligt in het opslagdepot dan volgens de omgevingsvergunningen is toegestaan. Dit had uiteraard nooit mogen gebeuren. Staatsbosbeheer is in overleg met de gemeente Twenterand of voor de geconstateerde overschrijding alsnog een vergunning verkregen kan worden en/of andere maatregelen noodzakelijk zijn.
Voor de aanleg van een depot heeft de gemeente Twenterand (dynamische) omgevingsvergunningen verleend, waarin rekening was gehouden met aan- en afvoer. De leemaanvoer is doorgegaan, terwijl de werkzaamheden aan de kades in het gebied (waarvoor het leem gebruikt zal worden) nog niet waren begonnen, in afwachting van een procedure bij de Raad van State. In die procedure heeft de Raad van State eind 2022 geconcludeerd dat de provincie Overijssel, opdrachtgever van de werkzaamheden, beter onderzoek moet doen naar de gevolgen van de werkzaamheden voor de natuur. Dat proces loopt. We streven ernaar in 2025 de werkzaamheden aan de kades te kunnen starten.
Update maart 2023: acties om meer schade te voorkomen
In maart 2023 is de uitspoeling geconstateerd. In de twee maanden daarna konden we niet ingrijpen. Het regende veel, waardoor het gebied zo nat was dat er een drijfzandachtige situatie ontstond en er geen machines het veld in konden. Om meer schade te voorkomen zijn inmiddels de volgende acties ingang gezet:
- Er zijn sloten gegraven rondom de plaats waar het leem is opgeslagen, zodat uitspoeling in de sloot komt en niet in het gebied. De sloot kan eenvoudig worden schoongemaakt.
- De vorm van de opslagplaats is aangepast, waardoor water afstroomt via de gegraven sloot. Water stroomt hierdoor niet meer over de rand van de opslagplaats, waardoor de kans kleiner is dat leem wegspoelt.
- Er is een nieuw projectteam gevormd met hoogwaardigere technische deskundigheid en omgevingsbewustzijn.
- Er zijn gesprekken en nauw overleg met omwonenden, Plaatselijk belang Kloosterhaar en andere belanghebbenden en met de opdrachtgever provincie Overijssel.
Het is nog niet duidelijk hoeveel leem er in de Friesche Koelen terecht is gekomen. Onderzoek moet uitwijzen hoeveel leem er is ingestroomd en wat er nodig is om het te verwijderen en de Friesche Koelen volledig te herstellen. Dat het niet goed gaat met de visstand is al eerder geconstateerd en heeft niet iets met de inspoeling van leem te maken. Door verlanding worden de plassen ondieper en daardoor steeds minder geschikt voor grotere vissen. Er is al een afspraak gemaakt met belangenorganisatie Sportvisserij Oost Nederland die de grotere vissen gaat verhuizen naar een beter onderkomen.
Werkzaamheden in het veld
- 2023: herstel toegangsweg
Omdat er gaten zaten in de toegangsweg naar Engbertsdijksvenen is onderhoud aan de weg gedaan. Er is een nieuwe laag aangebracht met menggranulaat. Dit is gemalen bouwpuin van gesloopte gebouwen, dat wordt gerecycled en overal in Nederland gebruikt voor verharding van wegen en paden. Volgens de regels mag 1% van het gewicht bestaan uit ander restmateriaal, zoals plastic. In de Engbertsdijksvenen is gekozen voor een schoner type menggranulaat, waar maximaal 0,1% ander materiaal bij het puin zit. 90% schoner dus dan de geldende norm.
- 2020: dempen sloten en greppels
Eind 2020 zijn we gestart met het dempen van sloten en greppels, repareren van bestaande kades en aanleggen van nieuwe kades om water langer vast te houden. De dammen worden opgebouwd met zand en aan de waterkant voorzien van een laag leem, een mengsel van zilt, klei en zand. Dit leem zorgt ervoor dat water niet door de dam wegspoelt en zo ontstaat een hoger waterpeil achter de dammen.
- 2018-2022: verwijderen opslag
Van 2018 tot 2022 is opslag - zaailingen en jonge boompjes - van berk en grove den verwijderd aan de noord- en zuidkant van het gebied. Bomen verdampen per dag honderden liters water en door ze te verwijderen blijft er meer water in het gebied.
- 2018: inrichten leemdepot
Het leem dat we gebruiken voor dempen van sloten en greppels is o.a. afkomstig uit Assen-Zuid en Weerribben. Maar ook uit de streek, o.a. uit de gemeenten Oldenzaal, Losser (De Lutte), Hengelo en Wierden (Hoge Hexel). Het leem kwam vrij bij bouwprojecten. Omdat hiervan steeds maar kleine hoeveelheden beschikbaar komen, wordt het tijdelijk opgeslagen in een leemdepot. Dit depot is in 2018 ingericht en ligt dichtbij de aanvoerroute en is door verschillende (externe) deskundigen gekozen als de minst kwetsbare plek in het gebied.
Planning
De Raad van State heeft op 9 november 2022 de beroepen tegen het Provinciaal Inpassingsplan (PIP) Engbertsdijksvenen en de ontgrondingsvergunning gegrond verklaard. De provincie Overijssel moet alsnog een Milieueffectrapportage (MER) maken. Daarna wordt het PIP met een MER opnieuw ter inzet gelegd en vastgesteld in Provinciale Staten. Over de natuurmaatregelen zelf oordeelt de Raad van State dat die in orde zijn. Die staan niet ter discussie.
Als gevolg van dit besluit van de Raad van State zijn de werkzaamheden in het gebied stilgelegd. Het alsnog maken van een MER betekent minimaal een half jaar vertraging. Zodra dit proces is afgerond, worden vervolgstappen en consequenties voor de planning bekeken voor het hydrologisch herstel.
Ondertussen gaat de uitvoering van andere maatregelen door, zoals het verwijderen van jonge bomen en zaailingen. Zolang de waterhuishouding in en om het gebied niet is hersteld, ontkiemen boomzaden razendsnel en groeien in rap tempo uit tot veel bomen die veel water verdampen. En water is nu net een heel belangrijke factor voor het herstel van het zeldzame hoogveen.
Samenwerking
Staatsbosbeheer voert de werkzaamheden uit in opdracht van de Provincie Overijssel.
Omwonenden kennen de schoonheid en kwetsbaarheid van de Engbertsdijksvenen als geen ander. Velen zijn dan ook betrokken bij de werkzaamheden. We hebben regelmatig overleg met buren, pachters, vrijwilligers en andere belanghebbenden bij het gebied. We organiseren bijeenkomsten, veldbezoeken en excursies en nemen vragen zeer serieus. Zo zijn de plannen aangescherpt na bezorgdheid over de aanwezigheid van muggen in en rondom het gebied. Ook aan de zuidkant van het gebied vindt de uitwerking van natuurherstelmaatregelen plaats in overleg met omwonenden. Met dit soort oplossingen en door onder meer de aanleg van recreatieve wandel- en fietspaden te onderzoeken, houden we het gebied aantrekkelijk voor de omgeving.
Meer informatie
- Meer informatie over het natuurherstel in Engbertsdijksvenen vind je op de projectsite Engbertsdijksvenen.nl
- Regelmatig worden er informatiebijeenkomsten georganiseerd. Kijk voor de eerstvolgende bijeenkomst op de projectsite Engbertsdijksvenen.nl.
- Tijdens de werkzaamheden zijn delen van het gebied tijdelijk niet bereikbaar. Dit wordt op locatie aangegeven. Wil je op de hoogte blijven van werkzaamheden en eventuele omleidingen? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief.
- Heb je vragen over de werkzaamheden of wil je meedenken, stuur dan een e-mail met naam en contactgegevens naar engbertsdijksvenen@staatsbosbeheer.nl
